Yazı ve Fotoğraflar: Uğur ÇELİKKOLugurcelikkol@karagoztravel.com

Allianoi'ye "son bakışınız" olabilir

Son günlerde yine gündeme çıkan ve tartışma konusu olan bir antik kent var: “Allianoi”. Çoğumuz bu kentin ne varlığından ne de yerinden bir haber. Zaman zaman gazetelerde gözünüze ilişen ve belki size telaffuzu bile zor gelen bu antik kent zengin bir kültüre sahip Anadolu toprakları üzerinde bulunan, sahip çıkamadığımız devletimizin onarımına ve restorasyonuna yetişemediği onlarca kültür varlığından sadece biri. Allianoi’nin şanssızlığı hemen dibine yapılan barajdan mı yoksa hemen yanıbaşında bulunan görkemli Bergama antik kentinden mi ya da benimde vurgulamaya çalıştığım gibi onlarca antik yerleşime ve tarihi esere sahip Anadolu’da feda edilebilecekler listesine girmesinden mi kaynaklanıyor kestirmek güç. Halkımın ve çevrecilerin Allionai’ye sahip çıkması ise takdire şayan bir durum. İzmir’in Bergama İlçesi’nde bulunan dünyanın sağlam kalmış tek antik ılıcası olan Allianoi’nin sulara gömülmesi tartışmaları sürerken, komşu Bulgaristan Avrupa’nın en büyük barajlarından biri olan eski adı Filibe yeni adı Koprinka’nın suları altında bulunan Trakya Kralı 3'üncü Seuthes tarafından kurulan Seuthopolis Antik Kentini kurtarmaya çalışıyor. Suların antik kente ulaşmaması için kentin çevresine yüksek duvarlar örülüyor. Allianoi antik kenti, İzmir 2 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu'nun verdiği kararla her an Yortanlı Barajı'nın suları altında kalabilir. Gövde inşaatı tamamlan barajda Şubat ayı içinde su tutulması planlanıyor. Yüzyıllara başkaldıran Allianoi, zaman içinde yaptığı yolculuğu sırasında belki de ziyaretçileri ile son buluşmalarını yapıyor.
BATI ANADOLU’NUN EN BÜYÜK VE EN İYİ KORUNMUŞ TERMAL TESİSİ

Allianoi'nin küçük bir termal merkezi olduğu sanılıyor. Helenistik Çağ'a ait sadece birkaç arkeolojik ve nümizmatik eser ele geçmiş olmasına rağmen Allianoi merkez yerleşiminde Helenistik mimariye rastlanılmamıştır. Roma İmparatorluk Dönemi'nde (M.S. II. yüzyıl) kült merkezinde, Anadolu'nun pek çok merkezinde ve Bergama’daki (Pergamon) Asklepieion’da olduğu gibi büyük bir bayındırlık faaliyeti yaşanmıştır. Kült merkezinde mevcut binaların büyük bir kısmı bu döneme aittir. Ilıcanın yanı sıra, köprüler, caddeler, sokaklar, insulalar, geçiş yapısı, propylon, ve nympheum bu dönemde yapılmış binalar olarak göze çarpıyor.
Antik kentin en önemli özelliği bir doğal hamam olması. Yortanlı Çayı'nın kenarından çıkan kaynar su pınarları alanın yüzlerce yıldır bir hamam olarak kullanılmasını sağlamış. Bu nedenle Allianoi, doğa ile tarihin tek vücut olduğu benzersiz alanlardan biri. Baraj altında kalacak doğal alanlar arasında kızılçam ormanları, tarım alanları ve meralar da yer alıyor.
Baraja su toplanmaya başlandığı gün Allianoi tamamen su altında kalacak ve yağış rejimi ve bitki örtüsü ile bağlantılı olarak yaklaşık 40-60 yıl arasında ömrü olduğu düşünülen barajın gölet alanında bu süre zarfında alüvyon biriktirmesi sonucunda Allianoi ‘nin yaklaşık 12- 15 m.’lik alüvyon dolgu altında kalacağı tahmin ediliyor.

VE ALLIANOI İÇİN SON KARAR “ GÖMÜN

“İzmir’in Bergama İlçesi’nde evrensel kültür mirası niteliğindeki Allianoi Antik Kenti’nin akibeti 2010 ağustos ayının son günlerinde belli oldu. Son karar Kentin, ‘kumla’ doldurulduktan sonra baraj sularının altında kalması yönünde.İzmir’in Bergama İlçesi’nde bulunan Allianoi Antik Kenti’nin Yortanlı Baraj suları altında kalmasının önünde engel kalmadı. İzmir 2 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, antik kentin ‘siltli kille’ doldurulmak yerine ‘kumla’ doldurulduktan sonra baraj sularının altında kalmasına izin verdi.Yortanlı Barajı gölü içerisinde kalan ve çevrecilerin uzun yıllardır baraj sularının altında kalmasını önlemek için mücadele ettikleri evrensel kültür mirası niteliğindeki Allianoi Antik Kenti’nin baraj gölüne katılmasının önünde engel kalmadı. Çeşitli üniversitelerdeki öğretim üyeleri tarafından oluşturulan yeni bilim heyetinin 4 Ağustos 2010 tarihinde verdiği rapora uyan İzmir 2 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, antik kentin DSİ’nin önerisi doğrultusunda kumla kaplanarak korunmasına karar verdi. İzmir 2 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun kararı üzerine Bergama Müzesi kontrolörlüğünde antik kentte ot temizliği çalışmaları başladı.

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ALLIANOİ

Prehistorik Dönem: Allianoi’un batısında orman arazisinde yapılan kazı çalışmaları sırasında, ETÇ II’ye ait bir adet Yortan kabı ele geçmiştir. Çakmak Tepe eteklerinde ise çok sayıda çakmak taşı eser saptanmıştır. Bunun haricinde dolgu toprak içerisinden iki adet taş balta ele geçmiştir. Tüm bunlara dayanılarak Allianoi ve yakın çevresinde prehistorik bir yerleşim olduğu düşünülmektedir. Helenistik Dönem: Bu dönemde sıcak sudan dolayı küçük bir termal merkezi olduğu sanılmaktadır. Sıcak sudan bu dönemden itibaren yararlanılıyordu. Helenistik Çağ’a ait sadece birkaç arkeolojik ve nümizmatik eser ele geçmiş olmasına rağmen Allianoi merkez yerleşiminde Helenistik mimariye rastlanılmamıştır.Roma Dönemi: Allianoi’da, Roma İmparatorluk Dönemi’nde (İ.S. II. yüzyıl) kült merkezinde, Anadolu’nun pek çok merkezinde ve Pergamon’daki Asklepieionda olduğu gibi büyük bir bayındırlık faaliyeti yaşanmıştır. Kült merkezinde mevcut binaların büyük bir kısmı bu döneme aittir. Ilıcanın yanı sıra, köprüler, caddeler, sokaklar, insulalar, geçiş yapısı, propylon, ve nympheum bu dönemde planlanır. Bizans Dönemi: Allianoi’da yoğun yerleşimin görüldüğü dönemdir. Ancak Pergamon’da olduğu gibi sosyo-ekonomik açıdan son derece zayıf bir dönem yaşanmıştır. Kült merkezinde yaşamaya başlayan Bizanslılar, Roma Çağı’na ait heykeltıraşlık eserlerini ve mimarlık kalıntılarını tahrip edip,devşirme malzeme olarak kullanmaya başlamışlardır. Roma Çağı’na ait, stoaların ve ana caddelerin tabanları kullanılmak suretiyle, yeni basit mekanlar yapılmıştır. Allianoi’un en önemli yapısı olan ılıcanın ve nympheumlar da ihtiyaçlara uygun küçük değişiklikler yapılarak kullanılmaya devam etmiştir. Bazilikal planda büyük bir kilise inşa edilmiştir. Yerleşmenin içinde ve yakın çevresinde de şapeller yapılmış, ayrıca bu dönemde metal, seramik ve cam atölyelerini kurulmuştur. Osmanlı Dönemi: Osmanlı döneminde Paşa Ilıcası, Aydın Salnameleri’nde geçmektedir. Ancak yoğun bir şekilde kullanılmamıştır. Çünkü kazılar sırasında Osmanlı dönemine ait birkaç sikkenin dışında iz yoktur. 20. yy’ın başında bölge Kaymakamı Kemal Bey tarafından Ilıca ele alınmış ve büyük havuzun bulunduğu yerin kısmen yeniden kullanıma açılmasını sağlamıştır. Ancak ılıcanın batısında Roma köprüsünün, Osmanlı döneminden 1979 yılına kadar Bergama-İvrindi arasında kullanıldığı anlaşılmaktadır.Günümüz: 20. yüzyılın başında kısmen temizlenmiş ancak sonra yeniden gelen sel nedeniyle, 1950’li yıllara kadar atık durumda, ılıcanın olduğu kısım, atıl durumda kullanıldığı anlaşılıyor. 1992 yılında, Bölge Karayolları Müdürlüğü tarafından mevcut ve hallen kullanılan Roma Köprüsü, kurul kararı olmaksızın ihale ile kısmen deforme edilerek yeni bir köprü inşa edilmiştir. Aynı yıl Ilıcanın restorasyonu İzmir Valisi tarafından İl Özel İdaresi aracılığı ile ihaleye verilmiştir. Bir yıl süren restorasyon işlemleri sırasında yine kurul kararı olmaksızın ılıcanın içi deforme edilerek üzerine modern bir bina yapılmıştır. Bu tarihten itibaren işletmeye verilmiştir, Şubat 1998’de yaşanan ağır bir sel taşkını ile tesis yeniden kullanılamaz duruma getirmiştir. Çayın güneyinde ise özel şahıslara ait olan arazide tarım yapılmıştır. Bu onarımlarda ilave edilen modern binaların büyük bir bölümü 2003 yılı çalışmaları sırasında kaldırılmış ve antik ılıca mekanları ortaya çıkarılmaya başlanmıştır.Allianoi hakkında daha fazla bilgi ve fotoğraf için: http://www.allianoi.org adresini ziyaret edebilirsiniz.

“Nymphe” SU PERİSİNE VEDA

Roma döneminde yapılan Nymphe-Su Perisi heykeli, yaklaşık 1800 yıl sonra Bergama yakınlarındaki Allianoi Antik kentindeki kazılarda ortaya çıkartıldı ve Allianoi'un simgesi haline gelmişti. Heykel Bergama müzesinde sergileniyordu. Ama yaşanan son gelişmeler su perisinin yurdunun sular altında kalacağına işaret ediyor. Allianoi, geçmişten günümüze kalan kültürel bir miras sular altında kalacak…Su Perisi Nymphe’nin yurdu Allianoi’ye ve dolayısıyla Nymphe’ye veda zamanı…

10 Haziran 2007 -Uğur ÇELİKKOL